Savjeti farmaceuta i članci

Nesanica je poremećaj sna koji karakteriše teškoća nastupanja sna i/ili teškoća da se ostane u snu.

Većini odraslih osoba potrebno je sedam sati sna tokom noći. Osobe koje pate od nesanice obično su konstantno umorne što remeti njihove dnevne aktivnosti. Nesanica ne utiče samo na nivo energije i raspoloženje u toku dana već i na zdravlje, radnu sposobnost i kvalitet života.

Nesanica može biti primaran problem ili posledica nekih oboljenja kao i uzimanja nekih lijekova. Simptomi nesanice uključuju:

• teškoće u nastupanju sna tokom noći
• buđenje tokom noći
• prerano buđenje
• osjećaj umora nakon noćnog sna
• umor i pospanost tokom dana
• razdražljivost, depresiju i anksioznost
• teškoće u održavanju pažnje, fokusiranju na zadatke i pamćenje
• povećan broj grešaka ili nezgoda
• tenzione glavobolje
• poremećaje u gastrointestinalnom traktu
• stalnu zabrinutost zbog problema sa spavanjem

Najčešći uzroci nesanice su:

• stres – stresni događaji kao što su bolest ili smrt voljenih, razvod ili gubitak posla
• anksioznost - svakodnevna zabrinutost kao i ozbiljniji anksiozni poremećaji, npr. posttraumatski sindrom
• depresija - depresivne osobe mogu imati previše ili premalo sna
• neka medicinska stanja - hronični bol, teškoće sa disanjem ili potreba za čestim mokrenjem, artritis, kancer, srčana slabost, bolesti pluća, gorušica, hipertiroidizam, moždani udar, Parkinsonova bolest, Ajchajmerova bolest
• promene u okruženju ili promene rasporeda rada - putovanja ili rad do kasno uveče mogu poremetiti dnevni ritam i “unutrašnji časovnik”
• loše navike spavanja - nepravilan raspored spavanja, neodgovarajuće okruženje za spavanje
• upotreba nekih lijekova - npr. antidepresivi, lijekovi za liječenje hipertenzije i srčanih oboljenja, lijekovi protiv alergije, stimulansi CNS-a i kortikosteroidi. Mnogi preparati čiji je režim izdavanja bez recepta, kao što su neke kombinacije lijekova za bolove, dekongestivi i preparati za mršavljenje – sadrže kofein i druge stimulanse.
• kofein (kafa, čaj, koka kola i drugi napici koji sadrže kofein), nikotin, alkohol - dijeluju stimulativno na CNS
• obroci kasno uveče - lagana užina prije spavanja ne remeti san ali obimniji obroci mogu uzrokovati fizičku nelagodnost i remetiti spavanje. Može se javiti pojačano lučenje želudačne kiseline što uzrokuje buđenje tokom noći.

Nesanica ce češće javlja kod starijih zbog:

• promjena u navikama spavanja - san često postaje manje miran sa godinama, često i najmanji šum ili druga promena u okruženju može poremetiti san. Sa godinama “unutrašnji časovnik” se pomjera unapred, što znači da osoba oseća umor ranije uveče i budi se ranije ujutru, ali generalno starije osobe imaju iste potrebe za snom kao i mlađe
• promjena aktivnosti –starije osobe su manje fizički i socijalno aktivne što izaziva drijemež tokom dana izaziva i remeti noćni san
• promjena zdravstvenog stanja - hronični bol koji prati određena oboljenja ili drugi problemi kao što su depresija, anksioznost i stres mogu remetiti san. Kod starijih muškaraca se često razvija nekancerogeno uvećanje prostate (benigna hiperplazija prostate) koje dovodi do potrebe za učestalim mokrenjem noću. Kod žena, menopauzni napadi vrućine mogu jednako remetiti san. Ostali poremećaji povezani sa spavanjem kao što su noćna apneja i sindrom nemirnih nogu su takođe češći kod starijih.
• upotreba većeg broja lijekova - starije osobe koriste više propisanih lijekova od mlađih što povećava mogućnost nastanka nesanice prouzrokovane lijekovima.

Posledice nesanice :

San je veoma važan za zdravlje. Osobe sa nesanicom imaju manje kvalitetan život u poređenju sa ljudima koji imaju redovan san. Komplikacije nesanice uključuju:

• slabiji učinak u školi ili na poslu
• usporene reakcije tokom vožnje i veći rizik od nezgoda
• psihijatrijske probleme kao što je depresija ili anksioznost
• gojaznost
• razdražljivost
• povećan rizik od nastanka hroničnih oboljenja kao što su hipertenzija, srčana oboljenja i dijabetes
• zavisnost od narkotika

Kada je potrebno posetiti ljekara?

Ako nesanica remeti normalno funkcionisanje tokom dana potrebno je posjetiti doktora.

Liječenje nesanice

Nefarmakološke mjere:

• izbjegavati drijemanje tokom dana
• izbjegavati ili ograničiti konzumiranje kofeina, alkohola i nikotina
• kod postojanja hroničnih bolova koristiti efikasne lekove protiv bolova
• držati se ustaljenog rasporeda spavanja
• izbjegavati obilne obroke pre spavanja
• promjena navika spavanja - regularan raspored spavanja, izbjegavanje konzumiranja stimulativnih sredstava pre spavanja
• tehnike opuštanja- mišićna relaksacija, vežbe disanja mogu redukovati anksioznost za vrijeme spavanja
• vježbanje i fizička aktivost tokom dana 20-30 min
• joga - neka istraživanja ukazuju da pravilno vježbanje joge može poboljšati kvalitet sna
• meditacija - može imati pozitne efekte na zdravlje uopšte npr. smanjenje stresa i smanjenje krvnog pritiska
• akunpunktura - postoje neki dokazi da ova metoda može biti korisna kod liječenja nesanice ali potrebna su dalja istraživanja

Preparati koji se izdaju bez recepta

Mnogi ljudi nikada ne posjete ljekara zbog nesanice već sami pokušavaju da je izliječe preparatima kao što su:

• valerijana - ovaj dijetetski suplement ima blagi sedativni efekat. Koren valerijane se posebno preporučuje za suzbijanje nervne napetosti, uznemirenosti, razdražljivosti i protiv nesanice. Izuzetno dobre rezultate daje kod nesanice izazvane brigama i stresom, kao i kod kod nervnih glavobolja, hipohondrije i histerije. Suzbija pojačano lupanje srca povezano sa osećajem teskobe u grudima i strahom.
• hmelj je jako dobar prirodni sedativ, pa se zbog toga koristi kao lijek za bolesti nervnog sistema, za smirenje i kao prirodni lijek protiv nesanice. Olakšava nervozu, nemir, stres, podstiče san. Interesantno je reći da jastuci koji su punjeni hmeljom obezbjeđuju dobar san i pomažu protiv nesanice. Zbog te osobine se u nekim zemljama jastuci i dušeci pune hmeljom u bolnicama za nervne bolesti
• matičnjak je poznat kao prirodni lijek protiv psihičkih problema i to depresije, anksioznosti, napetosti i drugih poremećaja izazvanih stresom. Posebno je dobar prirodni lijek protiv straha od bolesti (hipohondrije). Za liječenje psihičkih poremećaja matičnjak se može kombinovati sa drugim ljekovitim biljkama koje imaju slično dejstvo kao što su valerijana, kamilica i lavanda.
• nana - čaj od nane se preporučuje za suzbijanje nervne napetosti
• lavanda - blagotvorno djeluje na nervni sistem, korisna je njena primjena kod žena u periodu menopauze u slučajevima napetosti i pojave nesanice

Neki lijekovi koji se ne propisuju na recept sadrže antihistaminike koji mogu izazvati pospanost ali takođe mogu smanjiti kvalitet sna i mogu prouzrokovati neželjene efekte kao što su pospanost tokom dana, vrtoglavica, retencija urina, suvoća usta i konfuzija. Ovi efekti su izraženiji kod starijih osoba.

Ako osoba uzima više lijekova neophodno je da provjeri sa svojim ljekarom ili farmaceutom da li neki od lijekova koje koristiti može uticati na san. Takođe, korisno je provjeriti sastav preparata, da li sadrže kofein ili druge stimulanse kao što je npr. pseudoefedrin.

Prije upotrebe nekog od preparata za liječenje nesanice koji se ne izdaju na recept, potrebno je konsultovati se sa ljekarom ili farmaceutom jer mnogi od njih mogu stupiti u interakciju sa određenim lijekovima.

Lijekovi sa režimom izdavanja na recept

Pacijent koji uzima tablete za spavanje treba biti pod nadzorom ljekara da bi se procijenila djelotvornost i pratili neželjeni efekti istih. Generalno, ovi lijekovi se propisuju u najmanjoj dozi i najkraćem mogućem trajanju koje je potrebno da se riješe problemi sa spavanjem. Prekid liječenja nekim od lijekova iz ove grupe mora biti postepen, jer bi nagli prekid uzimanja lijeka mogao uzrokovati ponovnu pojavu simptoma.

Tekst pripremio
Mr ph. Duško Milešić